Chăm Sóc Sức Khoẻ Người Cao Tuổi thói quen sinh hoạt và chế độ dinh dưỡng
Khi bước vào tuổi xế chiều, cơ thể phải đối mặt với hàng loạt vấn đề sức khỏe, trong đó có sự suy giảm chức năng hệ tiêu hóa. Thống kê cho thấy, mỗi năm có tới gần 40% người lớn tuổi trải qua rối loạn tiêu hóa liên quan đến lão hóa, như táo bón, loét dạ dày hay trào ngược thực quản.
Hệ tiêu hóa thay đổi như thế nào khi lão hóa?
Quá trình tiêu hóa được vận hành nhờ hoạt động co bóp của cơ trơn để đưa thức ăn từ miệng xuống ruột. Nhưng theo thời gian, sự co bóp này trở nên chậm chạp hơn. Thức ăn lưu lại lâu khiến nước bị hấp thu nhiều, phân khô và dẫn đến táo bón – vấn đề phổ biến nhất ở người trên 60 tuổi.
Không chỉ ruột, thực quản – đường vận chuyển thức ăn xuống dạ dày – cũng giảm nhu động. Người già dễ khó nuốt, nghẹn, dễ đầy hơi khó tiêu sau ăn. Cộng thêm sự suy yếu của cơ vòng thực quản, tình trạng trào ngược dạ dày thực quản (GERD) xuất hiện với tỷ lệ cao hơn, gây ợ nóng, nóng rát ngực kéo dài.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã, giảng viên Đại học Kỹ thuật phục hồi chức năng, nhận định: “Lão hóa là quá trình không thể tránh khỏi, nhưng tác động lên hệ tiêu hóa là rất rõ rệt. Nếu không được theo dõi và điều chỉnh thói quen sinh hoạt, người lớn tuổi có nguy cơ phải điều trị các bệnh tiêu hóa kéo dài, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống”.
Thuốc điều trị – thủ phạm thầm lặng gây rối loạn tiêu hóa
Khi tuổi cao, số lượng thuốc phải sử dụng tăng lên: thuốc tim mạch, huyết áp, giảm đau… Một số thuốc có thể gây táo bón, đặc biệt là:
- Thuốc chẹn kênh canxi điều trị tăng huyết áp
- Thuốc giảm đau opioid dùng sau phẫu thuật thay khớp
Ngoài ra, nhóm NSAID sử dụng trong viêm khớp, đau mạn tính làm tăng nguy cơ loét dạ dày và xuất huyết tiêu hóa. Như vậy, lão hóa không trực tiếp gây loét, nhưng thuốc dùng trong tuổi già lại làm dạ dày dễ tổn thương hơn.
Theo các giảng viên Cao đẳng Vật lý trị liệu nhiều bệnh nhân lớn tuổi gặp các tác dụng phụ lên tiêu hóa nhưng không biết là do thuốc. Việc tự ý tăng liều hoặc dùng kéo dài có thể khiến tình trạng nguy hiểm hơn.
Ít vận động và thiếu nước: Hai yếu tố khiến táo bón nặng hơn
Do hạn chế di chuyển và cơ thể suy yếu, người cao tuổi thường nằm nhiều hoặc ngại vận động, làm giảm nhu động ruột. Cùng với đó, nhiều người uống rất ít nước vì sợ đi tiểu nhiều, nhất là về đêm. Cơ thể mất nước khiến phân cứng và khó đào thải hơn.
Tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến bệnh túi thừa đại tràng. Những túi phình nhỏ hình thành trên thành ruột và viêm nhiễm, gây đau bụng, sốt, buồn nôn. Đây là một biểu hiện rõ rệt của lão hóa đường tiêu hóa.
Tăng nguy cơ bệnh lý thực thể: từ polyp đến ung thư đại tràng
Sau tuổi 50, tỷ lệ xuất hiện polyp đại tràng tăng đáng kể. Polyp ban đầu thường lành tính nhưng có thể trở thành ung thư đại trực tràng nếu không phát hiện và điều trị kịp thời. Đặc biệt, bệnh diễn tiến âm thầm nên nội soi định kỳ là biện pháp cần thiết.
Ở tuổi già, bệnh GERD cũng trở nên phổ biến. Dạ dày tiết nhiều acid trong khi cơ vòng thực quản yếu hơn, dẫn đến axit trào ngược gây tổn thương niêm mạc thực quản. Nếu kéo dài, nguy cơ biến chứng Barrett thực quản tăng lên.
Làm gì để bảo vệ hệ tiêu hóa của người cao tuổi?
Mặc dù lão hóa không tránh khỏi, nhưng chúng ta có thể giảm bệnh tiêu hóa bằng cách thay đổi hành vi:
- Xem lại thuốc đang dùng: Hỏi ý kiến bác sĩ để điều chỉnh loại thuốc hoặc liều phù hợp. Không tự ý dùng NSAID kéo dài.
- Duy trì vận động: Đi bộ 20–30 phút/ngày giúp tăng nhu động ruột và kiểm soát cân nặng.
- Chế độ ăn giàu chất xơ: Rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt giúp phòng táo bón và hạn chế biến chứng của túi thừa.
- Uống đủ nước: Mỗi ngày 1,5–2 lít tùy tình trạng sức khỏe và bệnh lý.
- Kiểm soát cân nặng, tránh thức ăn nhiều dầu mỡ: Hạn chế nguy cơ GERD, bệnh tim mạch và tiểu đường.
- Khám sức khỏe định kỳ: Nội soi đại tràng sau 50 tuổi hoặc sớm hơn nếu có yếu tố nguy cơ.
Hệ tiêu hóa giữ vai trò quan trọng trong hấp thu dinh dưỡng để duy trì sức khỏe. Một rối loạn nhỏ cũng có thể khiến người cao tuổi suy kiệt, ăn uống kém và dễ mắc bệnh khác. Vì vậy, nhận biết sớm và quản lý đúng bệnh tiêu hóa ở tuổi già là cách giúp người lớn tuổi sống khỏe, vui và độc lập hơn mỗi ngày.