Chăm Sóc Sức Khoẻ Người Cao Tuổi thói quen sinh hoạt và chế độ dinh dưỡng
Hít sặc là một trong những nguyên nhân gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là viêm phổi hít và thậm chí tử vong ở người cao tuổi. Nguy cơ xảy ra tình trạng này cao hơn do yếu tố lão hóa, bệnh nền hoặc sơ suất trong chăm sóc hàng ngày. Các chuyên gia y tế khuyến cáo, việc phòng ngừa từ sớm đóng vai trò then chốt, bởi khi đã xảy ra biến chứng thì điều trị thường khó thành công.
Vì sao người cao tuổi dễ bị hít sặc?
PGS.TS.BS Hồ Thượng Dũng – Phó Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất – cho biết, trung bình mỗi tháng bệnh viện tiếp nhận khoảng 5 ca người cao tuổi bị hít sặc, phần lớn trong số này được chăm sóc tại nhà. Nhiều trường hợp diễn biến nguy kịch và có thể tử vong.
Hít sặc thường xảy ra khi thức ăn, dịch vị hoặc dị vật rơi vào đường thở. Với người già, hệ hô hấp và đường thở vốn đã suy yếu, nên dễ dẫn đến viêm phổi hít hoặc nhiễm trùng nặng, ngay cả khi dị vật đã được loại bỏ bằng nội soi. Đặc biệt, dịch vị dạ dày có tính axit khi trào vào phổi có thể gây tổn thương diện rộng, khiến điều trị trở nên khó khăn.
Một yếu tố khác làm tăng nguy cơ hít sặc là di chứng sau đột quỵ não. Theo thống kê, có đến 52% bệnh nhân bị rối loạn nuốt và hít sặc sau giai đoạn đột quỵ cấp. Do đó, nhóm người cao tuổi từng có tiền sử tim mạch, đột quỵ hay bệnh nền mạn tính cần được chăm sóc đặc biệt.
Dấu hiệu nhận biết sớm tình trạng hít sặc
Các bác sĩ lưu ý rằng, hít sặc không phải lúc nào cũng biểu hiện rõ rệt. Ở giai đoạn nhẹ, người bệnh có thể chỉ bị ho khi nuốt, thay đổi giọng nói hoặc khò khè. Ở mức độ nặng, họ xuất hiện khó thở, tím tái, thậm chí ngưng thở.
Đáng lo ngại là nhiều trường hợp hít sặc kéo dài hàng tháng nhưng bị chẩn đoán nhầm thành viêm hô hấp thông thường. Do vậy, người nhà cần đặc biệt chú ý nếu thấy người cao tuổi có các biểu hiện: hay ho sặc khi ăn uống, chảy nước bọt liên tục, ăn rất chậm, nuốt khó hoặc hay mắc viêm phổi tái phát.
Cách chăm sóc và phòng ngừa hít sặc
Để giảm nguy cơ hít sặc, việc chăm sóc người cao tuổi phải được thực hiện tỉ mỉ và khoa học. Một số khuyến cáo quan trọng bao gồm:
- Tư thế khi ăn uống: Người bệnh cần ngồi thẳng lưng, đầu hơi cúi về phía trước khi ăn. Nếu nằm, phải kê gối nâng cao đầu giường từ 60–90 độ. Đây là tư thế giúp đường thở thông thoáng và hạn chế thức ăn lọt xuống khí quản.
- Chế biến thực phẩm phù hợp: Thức ăn nên được cắt nhỏ, nấu mềm, hoặc xay nhuyễn đối với người không nhai được. Nên tránh thực phẩm khô, dai, có nhiều xơ hoặc dễ vỡ vụn thành mảnh nhỏ như bánh, kẹo cứng. Đối với nước uống, có thể làm đặc để giảm tốc độ chảy, hạn chế sặc.
- Thói quen khi ăn: Người bệnh nên ăn chậm, từng muỗng nhỏ, nuốt nhiều lần trước khi ăn muỗng tiếp theo. Không được vừa ăn vừa nói chuyện hoặc nằm nghỉ ngay sau bữa ăn. Người chăm sóc có thể nhắc nhở hoặc hỗ trợ bằng cách giữ môi, cằm nếu người bệnh khó mở miệng.
- Vệ sinh răng miệng: Sau bữa ăn, cần làm sạch khoang miệng để tránh thức ăn thừa gây viêm nhiễm hoặc làm tăng nguy cơ hít sặc.
Vai trò của người nhà và nhân viên y tế
Giảng viên Cao đẳng Vật lý trị liệu nhấn mạnh, phòng ngừa hít sặc ở người cao tuổi không chỉ là trách nhiệm của nhân viên y tế mà còn cần sự kiên nhẫn và hiểu biết từ gia đình. Người nhà cần quan sát kỹ thói quen ăn uống của người bệnh, đồng thời đưa đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường.
Bệnh viện Thống Nhất – đơn vị hàng đầu trong lĩnh vực lão khoa – đã triển khai nhiều chương trình đào tạo cho điều dưỡng, học sinh và cả người thân của bệnh nhân về cách chăm sóc, cho ăn đúng cách đối với người bị rối loạn nuốt. Điều này cho thấy sự phối hợp giữa gia đình và y tế đóng vai trò quyết định trong việc phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.
Hít sặc ở người cao tuổi là tình trạng thường gặp nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu được chăm sóc đúng cách. Việc chú ý đến tư thế khi ăn, chế biến thức ăn phù hợp, kiểm soát các dấu hiệu rối loạn nuốt và thăm khám kịp thời sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ viêm phổi hít và tử vong.
Trong bối cảnh dân số Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa, việc nâng cao kiến thức chăm sóc sức khỏe người cao tuổi là nhiệm vụ quan trọng. Bên cạnh đó, nhu cầu đào tạo nhân lực y tế chuyên sâu về ngành phục hồi chức năng cũng ngày càng trở nên cần thiết, nhằm đáp ứng yêu cầu chăm sóc và phục hồi toàn diện cho nhóm bệnh nhân đặc thù này.