Bí tiểu ở người già nguy hiểm như thế nào? Cách điều trị ra sao?

Bí tiểu ở người cao tuổi là tình trạng không thể đi tiểu hoặc không thể làm rỗng hoàn toàn bàng quang dù có cảm giác mắc tiểu. Ở người già, bí tiểu có thể xuất hiện cấp tính — khởi phát đột ngột và gây đau dữ dội, hoặc mạn tính.

Tại sao người cao tuổi dễ bị bí tiểu?

TS. Nguyễn Xuân Xã – giảng viên Đại học Kỹ thuật phục hồi chức năng giải thích: quá trình lão hóa làm giảm chức năng cơ bàng quang và hệ thần kinh điều khiển tiểu tiện; đồng thời nhiều bệnh lý mạn tính đi kèm như tăng sản tuyến tiền liệt (BPH), đái tháo đường, suy chức năng thần kinh hay sỏi bàng quang làm tăng nguy cơ tắc nghẽn hoặc rối loạn cơ năng. Ngoài ra, tác dụng phụ của một số thuốc (thuốc chống cholinergic, opioid, thuốc chống loạn thần…) và táo bón kéo dài cũng thường góp phần gây bí tiểu ở người già.

Triệu chứng cần chú ý

Bí tiểu cấp tính thường biểu hiện bằng cảm giác mắc tiểu nhưng không thể đi, kèm đau bụng dưới dữ dội, buồn nôn và trạng thái bứt rứt. Bí tiểu mạn tính biểu hiện tinh tế hơn: dòng nước tiểu yếu, tiểu ngắt quãng, cảm giác tiểu không hết, tiểu đêm nhiều lần, rò rỉ do tràn. Ở người cao tuổi, triệu chứng đôi khi là rối loạn hành vi, lú lẫn hoặc mê sảng — dấu hiệu cần đánh giá ngay vì có thể do nhiễm trùng tiết niệu nặng hoặc rối loạn điện giải.

Bí tiểu nguy hiểm như thế nào?

Bí tiểu cấp tính là cấp cứu: nước tiểu ứ đọng gây quá tải bàng quang, áp lực tăng có thể dẫn tới tổn thương cơ bàng quang, trào ngược nước tiểu lên thận, gây ứ nước thận, suy thận cấp và nhiễm trùng huyết nếu có bội nhiễm. Bí tiểu mạn tính kéo dài tạo điều kiện cho nhiễm trùng tái phát, sẹo bàng quang, giảm khả năng co bóp và cuối cùng là suy giảm chức năng thận. Vì vậy, bất kỳ trường hợp không thể đi tiểu hoặc có dấu hiệu tiểu bất thường ở người cao tuổi đều không nên chủ quan.

Chẩn đoán — bước đầu quan trọng

Chẩn đoán bắt đầu bằng khám lâm sàng, đánh giá tiền sử bệnh, thuốc đang dùng và đo thể tích nước tiểu tồn lưu sau khi đi tiểu (post-void residual) bằng siêu âm. Các xét nghiệm máu, nước tiểu, nuôi cấy, siêu âm hệ tiết niệu và khi cần chụp phim hoặc nội soi sẽ giúp xác định nguyên nhân cơ học như phì đại tuyến tiền liệt, sỏi, hẹp niệu đạo hoặc khối u.

Nguyên tắc điều trị

Mục tiêu điều trị là giải phóng bàng quang càng sớm càng tốt, khắc phục nguyên nhân và bảo vệ thận. Với bí tiểu cấp, bước đầu là dẫn lưu bàng quang bằng ống thông niệu đạo; nếu không đặt được sẽ phải dẫn lưu xuyên da. Sau khi bàng quang được thông, bác sĩ xác định nguyên nhân để điều trị tiếp.

Điều trị nội khoa thường gồm thuốc giãn cổ bàng quang/niệu đạo (thuốc chẹn alpha), thuốc làm giảm thể tích tuyến tiền liệt (5-alpha reductase) nếu do BPH, kháng sinh khi có nhiễm trùng, và điều chỉnh thuốc đang dùng nếu thuốc đó gây bí tiểu. Trong những trường hợp có hẹp niệu đạo, sỏi lớn hay khối u, cần can thiệp ngoại khoa: nong niệu đạo, lấy sỏi nội soi, hoặc phẫu thuật cắt mô tuyến tiền liệt (TURP) khi chỉ định.

Vai trò phục hồi chức năng và chăm sóc dài hạn

Theo giảng viên Cao đẳng Vật lý trị liệu, bên cạnh xử trí y khoa, tập luyện cơ sàn chậu, tập phục hồi chức năng bàng quang và chế độ sinh hoạt đóng vai trò quan trọng giúp giảm tái phát và cải thiện chức năng tiểu tiện. Các bài tập Kegel, tập huấn luyện bàng quang theo giờ, điều chỉnh lượng dịch và tránh nhịn tiểu quá lâu là những biện pháp thiết thực. Người chăm sóc cần theo dõi lượng nước tiểu, dấu hiệu nhiễm trùng và tuân thủ tái khám theo hướng dẫn bác sĩ.

Phòng ngừa bí tiểu ở người già

Phòng ngừa tập trung vào kiểm soát các yếu tố nguy cơ: sàng lọc và điều trị sớm phì đại tuyến tiền liệt, kiểm soát tốt đái tháo đường và táo bón, sử dụng thuốc thận trọng (thông báo với bác sĩ về mọi thuốc đang dùng), duy trì vận động và tập cơ sàn chậu, uống đủ nước và tránh nhịn tiểu kéo dài. Khi xuất hiện dấu hiệu bất thường về tiểu tiện, cần khám sớm để giảm nguy cơ biến chứng.

Bí tiểu ở người già là vấn đề nghiêm trọng, có thể đe dọa chức năng thận và tính mạng nếu không xử trí kịp thời. Can thiệp sớm, dẫn lưu bàng quang ở cấp cứu, điều trị nguyên nhân rõ ràng và kết hợp phục hồi chức năng cùng thay đổi lối sống giúp cải thiện kết quả lâu dài. Với người cao tuổi, theo dõi định kỳ và sự phối hợp giữa bác sĩ, chuyên viên phục hồi chức năng và người chăm sóc là chìa khóa để phòng ngừa và xử trí hiệu quả tình trạng này.