Chăm Sóc Sức Khoẻ Người Cao Tuổi thói quen sinh hoạt và chế độ dinh dưỡng
Bệnh Parkinson ở người già là một rối loạn thoái hóa thần kinh mạn tính, tiến triển chậm nhưng để lại hậu quả nặng nề cho khả năng vận động và chất lượng sống. Bệnh thường gặp ở người cao tuổi, nhất là sau 60 tuổi, khi các tế bào thần kinh sản xuất dopamine trong não dần suy giảm.
Nguyên nhân khiến người cao tuổi dễ mắc Parkinson
Theo các bác sĩ chuyên khoa thần kinh, tuổi tác là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Khi hệ thần kinh trung ương bị lão hóa, vùng chất đen trong não – nơi sản sinh dopamine – bị thoái hóa, làm giảm khả năng điều khiển vận động. Hậu quả là người bệnh bị run tay chân, cứng cơ, đi chậm và dáng đi khom.
Ngoài tuổi tác, yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng. Một số đột biến gen như LRRK2, SNCA, PINK1 đã được chứng minh có liên quan đến bệnh. Người có người thân mắc Parkinson có nguy cơ cao hơn gấp 2–3 lần so với người bình thường.
Chấn thương sọ não tái diễn hoặc tiếp xúc lâu dài với hóa chất độc hại (thuốc trừ sâu, kim loại nặng) cũng được xem là nguyên nhân kích hoạt bệnh ở người cao tuổi, đặc biệt trong nhóm từng làm việc trong môi trường nông nghiệp hoặc công nghiệp.
Tiến sĩ Nguyễn Xuân Xã, giảng viên Đại học Kỹ thuật phục hồi chức năng Trường Đại học Lương Thế Vinh, cho biết: “Parkinson không phải là một phần tất yếu của quá trình lão hóa. Tuy nhiên, khi các tế bào thần kinh bị tổn thương do thời gian, lối sống hoặc môi trường, người cao tuổi dễ bị suy giảm khả năng vận động và xuất hiện các triệu chứng đặc trưng của bệnh”.
Triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo sớm
Bệnh Parkinson thường khởi phát âm thầm và dễ bị nhầm với dấu hiệu lão hóa thông thường. Người bệnh có thể thấy run tay khi nghỉ, cứng cơ, chậm chạp trong vận động, và mất thăng bằng khi đi lại. Khuôn mặt người bệnh dần ít biểu cảm, giọng nói nhỏ, nói chậm, thậm chí nuốt khó.
Ngoài các triệu chứng vận động, Parkinson còn gây rối loạn giấc ngủ, trầm cảm, táo bón, rối loạn tiểu tiện và suy giảm trí nhớ nhẹ. Đây là những dấu hiệu sớm cần được thăm khám và điều trị để ngăn bệnh tiến triển nặng.
Các giảng viên Cao đẳng Vật lý trị liệu, nhận định: “Việc phát hiện Parkinson sớm giúp việc phục hồi chức năng đạt hiệu quả cao hơn. Người bệnh cần được tập luyện đúng cách để duy trì sức cơ, giảm run, cải thiện khả năng phối hợp và giữ thăng bằng”.
Chẩn đoán và điều trị Parkinson ở người già
Chẩn đoán bệnh dựa vào thăm khám lâm sàng thần kinh và đánh giá các triệu chứng đặc trưng. Hiện chưa có xét nghiệm đặc hiệu xác định Parkinson, tuy nhiên, hình ảnh học như MRI hoặc DaTscan có thể hỗ trợ loại trừ các bệnh lý khác.
Mục tiêu điều trị là kiểm soát triệu chứng, duy trì khả năng vận động và cải thiện chất lượng sống. Thuốc levodopa và các chất chủ vận dopamine là lựa chọn phổ biến giúp bổ sung dopamine, giảm run và cứng cơ. Tuy nhiên, ở người cao tuổi, việc dùng thuốc cần thận trọng để tránh ảo giác, buồn ngủ hoặc hạ huyết áp tư thế.
Trong một số trường hợp nặng, kích thích não sâu (Deep Brain Stimulation – DBS) có thể được chỉ định, song chỉ áp dụng cho bệnh nhân có sức khỏe ổn định và ít bệnh nền.
Vai trò của phục hồi chức năng trong điều trị Parkinson
Kỹ thuật phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng trong hỗ trợ điều trị Parkinson. Người bệnh được hướng dẫn các bài vật lý trị liệu nhằm duy trì vận động khớp, tăng sức cơ, cải thiện thăng bằng và ngăn ngừa co rút. Các kỹ thuật ngôn ngữ trị liệu cũng giúp người bệnh cải thiện giọng nói và khả năng nuốt.
Việc tập luyện phục hồi không chỉ giúp cải thiện vận động mà còn nâng cao tinh thần, giảm trầm cảm và tăng khả năng hòa nhập xã hội. Đây là yếu tố quan trọng để người bệnh duy trì cuộc sống tự chủ.
Cách chăm sóc và phòng ngừa bệnh Parkinson ở người cao tuổi
Mặc dù Parkinson chưa có cách phòng ngừa tuyệt đối, nhưng nguy cơ có thể giảm nhờ lối sống lành mạnh. Người cao tuổi nên:
- Tập thể dục thường xuyên (đi bộ, thái cực quyền, yoga).
- Duy trì chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa (rau xanh, cá béo, dầu ô liu).
- Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại.
- Khám sức khỏe định kỳ và kiểm soát bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường.
- Giữ tinh thần tích cực, giao tiếp xã hội và tham gia hoạt động trí tuệ để duy trì khả năng nhận thức.
Trong bối cảnh dân số già hóa nhanh, việc đào tạo nhân lực y học ứng dụng về phục hồi thần kinh là vô cùng cần thiết. Các trường như Đại học Kỹ thuật phục hồi chức năng và Cao đẳng Vật lý trị liệu đang chú trọng xây dựng chương trình đào tạo bài bản, giúp sinh viên nắm vững kiến thức về hệ thần kinh, kỹ năng tập luyện và tư vấn phục hồi cho người cao tuổi mắc Parkinson.
Nhờ sự phối hợp giữa y học hiện đại, phục hồi chức năng và chăm sóc toàn diện, người bệnh Parkinson có thể kéo dài tuổi thọ, sống khỏe mạnh và giữ được khả năng vận động trong nhiều năm.